Tijdens het proces van Geert Wilders over zijn ‘Minder Marokkanen’ uitspraak bij de Haagse rechtbank in november 2016 kondigt zijn advocaat Geert-Jan Knoops aan rechter Elianne van Rens te willen wraken. Ze zou tijdens een verhoor eerder die dag haar mening hebben gegeven en daarmee vooringenomen zijn. Op 11 november 2016 wijst de wrakingskamer dit verzoek af. Rechter Van Rens heeft weliswaar een fout gemaakt, maar dat overkomt zelfs rechters. Daarmee werd het proces hervat.[1] Op 18 mei 2018, de eerste dag van het hoger beroep bij het Hof wraakt Wilders alle drie de rechters omdat alle onderzoeksverzoeken van zijn advocaten zijn afgewezen. De wrakingskamer oordeelt dat de afwijzing zo summier en onbegrijpelijk is dat de vrees voor vooringenomenheid objectief gerechtvaardigd is. Daarmee wordt het wrakingsverzoek van Wilders toegewezen en moeten de rechters worden vervangen. [2]
Wraking in de praktijk dus. Maar wat houdt wraking nu precies in? Hoe werkt dit? Wie oordeelt er over zo’n verzoek? En wanneer kan je zo’n verzoek indienen? Dat ga ik in dit artikel aan u uitleggen.
De rechter heeft een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid. Het is van groot belang dat een rechter volkomen onpartijdig is. De rechter mag geen belang hebben bij de zaak waar hij over oordeelt. [3] Als er wordt getwijfeld aan de onpartijdigheid van de rechter dan is het mogelijk om een wrakingsverzoek in te dienen. Wanneer er een wrakingsverzoek wordt ingediend, wordt de zaak stilgelegd en gaat de wrakingskamer zich buigen over dit verzoek. Een grond van partijdigheid zou kunnen zijn belangenverstrengeling: familie- of bekenden betrokken, financiële belangen, nevenfunctie. Een andere grond tijdens zitting kan zijn als de rechter iets zegt wat duidt op vooringenomenheid of de rechter geeft een partij geen gelegenheid op reactie. [4]
Er zijn 3 momenten wanneer een wrakingsverzoek kan worden ingediend. De eerste is voor de zitting, de tweede is tijdens de zitting en de laatste is na de zitting. Als de rechter het eens is met een wrakingsverzoek, trekt hij zich terug uit de rechtszaak en wordt er een nieuwe rechter aangesteld. Als de rechter het echter niet eens is met een wrakingsverzoek dan gaat de wrakingskamer oordelen over zo’n verzoek. De wrakingskamer bestaat uit drie rechters die in hetzelfde gerecht werken als de rechter die wordt gewraakt.[5] De wrakingskamer behandelt een wrakingsverzoek meestal tijdens een openbare zitting, tijdens die zitting wordt uitgelegd waarom de rechter partijdig wordt gevonden. De rechter kan ook zijn kant van het verhaal toelichten. Na ongeveer twee weken doet de wrakingskamer een uitspraak. De uitspraak van de wrakingskamer is bindend. Als de wrakingskamer de rechter niet partijdig oordeelt, kan er opnieuw worden gewraakt wanneer zich nieuwe feiten en omstandigheden voordoen. Als er een nieuwe rechter wordt aangesteld om de zaak te behandelen, en er wordt ook getwijfeld aan de onpartijdigheid van de nieuwe rechter kan er opnieuw worden gewraakt. Tevens is het ook mogelijk de wrakingskamer te wraken als er wordt getwijfeld aan de onpartijdigheid van de wrakingskamer.
Het aantal wrakingsverzoeken neemt weer toe, in 2017 werden er 605 verzoeken ingediend en in 2018 al 750. Slechts 2,5% van de verzoeken wordt echter toegewezen.
De hoge Raad heeft in 2018 twee uitspraken gedaan over oneigenlijk gebruik van wraking en wat de gevolgen hiervan zijn voor de wrakingsprocedure. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat er te pas en te onpas een rechter wordt gewraakt. De wrakingsprocedure is niet bedoeld om te gebruiken als men het niet eens is met zijn uitspraak, hiervoor bestaat hoger beroep en cassatie. De Hoge Raad oordeelde in de uitspraken ECLI:NL:HR:2018:1413[6] en ECLI:NL:HR:2018:1770[7] over hoe er het beste kan worden omgegaan met oneigenlijke wrakingsprocedures. De Hoge Raad maakte in deze uitspraken nogmaals duidelijk dat de wrakingsprocedure niet bedoeld is voor situaties waarin men het niet eens is met de uitspraak van de rechter. Daarnaast zei de Hoge Raad dat als een verzoek wordt gedaan omdat men het oneens is met de beslissing van de rechter maar niks duidt op partijdigheid, dat de wrakingskamer zo’n verzoek zonder afzonderlijke behandeling ter zitting kan afdoen. De wrakingskamer hoeft dan geen zitting te organiseren en het verzoek mag worden afgewezen wegens ongegrondheid. [8] Deze manier van het afdoen van oneigenlijke wrakingsprocedures zorgt voor efficiëntie. Een proces hoeft dan niet lang te worden stilgelegd en kan soms dezelfde dag nog worden voortgezet. [9] De oneigenlijke wraking zal natuurlijk niet geheel kunnen worden weggenomen. Maar oneigenlijke verzoeken worden gelukkig niet heel vaak ingediend, dit is natuurlijk ook niet al te goed voor het imago van de advocaat.
Geschreven door Charlotte Wiersma
[1] Redactie, ‘Wilders woedend over afwijzing wrakingsverzoek’: ‘Kans eerlijk proces verkeken’, Volkskrant 4november 2016.
[2] Maaike Vos, ‘Wrakingskamer wijst wrakingsverzoek wilders toe’, Volkskrant 18 mei 2018.
[3] Zie voor meer informatie: https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Rechtspraak-in-Nederland/Rechters/Paginas/Rechtvaardige-rechter.aspx
[4] Zie voor meer informatie: https://www.rechtspraak.nl/Themas/Wraking/Paginas/Situaties-om-de-rechter-te-wraken.aspx
[5] Zie voor meer informatie: https://www.rechtspraak.nl/Themas/Wraking/Paginas/Procedure-om-de-rechter-te-wraken.aspx
[6] HR 25 augustus 2018, ECLI:NL:HR:2018:1413.
[7] HR 25 augustus 2018, ECLI:NL:HR:2018:1770.
[8] Matthieu Verhoeven, NRC, 15 mei 2019.
[9] Matthieu Verhoeven, NRC, 15 mei 2019.